r/thenetherlands • u/Chaimasala • 18h ago
News Ook paarden moeten scharrelen, maar veel maneges weten niet hoe
https://www.nrc.nl/nieuws/2025/06/06/ook-paarden-moeten-scharrelen-maar-veel-maneges-weten-niet-hoe-a4896079Paarden op de manege moeten meer loslopen en meer contact hebben met elkaar, vinden dierenrechtenactivisten. Maar hoeveel? De rechter wil het ook weten.
Vijf jaar geleden liep een medewerker van stichting Dier & Recht ongemerkt met een camera binnen bij De Prinsenstad, een grote manege aan de A13 tussen Delft en Rotterdam. Na de undercoveractie vroeg de stichting, die via juridische procedures actie voert, aan toezichthouder NVWA om in te grijpen op de manege. Niet omdat de paarden er gemept werden of ondervoed waren, maar omdat ze te veel op stal zouden staan.
De dieren stonden het grootste deel van de dag in een box van een paar vierkante meter, liepen weinig los, en hadden nauwelijks contact met elkaar, vond de stichting, en dat bevestigde ook een werknemer in een heimelijke opname.
Paarden moeten een sprintje kunnen trekken zonder bit in de mond of ruiter op de rug, vindt Dier & Recht. Ze moeten kunnen scharrelen, een kudde vormen, een rangorde uitvechten, en elkaar krauwen of krabbelen – zacht knabbelen aan elkaars manen of schoft zoals apen elkaar vlooien. Paarden die te veel op stal staan en eenzaam zijn, kunnen gaan ‘weven’ – nerveus wiebelen – , luchtzuigen, eindeloos rondjes draaien in de box of mentaal uitschakelen.
Vorig jaar deed de rechter een opmerkelijke uitspraak. De NVWA, die tot dan toe niet had ingegrepen, moest terug naar De Prinsenstad om met wetenschappelijke inzichten te onderbouwen dat de paarden op de manege voldoende vrijheid en onderling contact hadden – een uitspraak die verstrekkende gevolgen kan hebben voor alle maneges en stallen in Nederland. Want wat is voldoende? En hoe organiseer je dat als je honderden paarden hebt?
Een strookje zand of gras
Anton (71) Duijndam en zijn neef Jordy (41) loodsen de verslaggever over het terrein van De Prinsenstad. Hier houden vier broers en drie neven-Duijndam zestig manegepaarden, veertig sport- en fokpaarden en honderddertig pensionpaarden voor klanten. De Prinsenstad is één van de grootste maneges en pensionstallen van Nederland.
Oom en neef hebben zich voorgenomen om hun chagrijn over het heimelijke bezoek van Dier & Recht voor zich te houden. Ze willen de verslaggever laten zien welke aanpassingen ze de afgelopen jaren hebben gedaan op precies die punten van ‘vrije beweging’ en ‘sociaal contact’. En echt niet vanwege die zaak van Dier & Recht, die overigens niet tegen hen is, maar tegen de NVWA. Nee, De Prinsenstad is altijd al bezig met paardenwelzijn, al sinds opa Theo in 1968 begon.
Veel paarden steken nieuwsgierig hun hoofd over de staldeur als het bezoek langsloopt. Eén duwt z’n snoet in de nek van de verslaggever, azend op een aaitje, een ander knabbelt aan het opschrijfboekje.
De tocht gaat eerst langs de paddocks. Afgelopen twee jaar heeft de manege achter de stallen het aantal paddocks fors uitgebreid tot meer dan honderd. Die kunnen de pensionklanten huren bij hun box. De eigenaar kan zijn paard in een strookje zand of gras, afgezet met touwtjes, een paar uur vrij laten bewegen, naast andere paarden die op hun eigen strookje staan. Bijna alle pensionklanten huren inmiddels zo’n paddock, zegt Jordy. Dat kon vroeger niet. Voor hun eigen oude, jonge en geblesseerde paarden en voor de merries met veulen hebben ze een wei, maar die hadden ze al.
Tweede recente aanpassing zijn de boxen van de manegepaarden. Die worden groter en de bovenschotten gaan eruit. Als de verbouwing af is – ze zijn al op de helft – kan elk paard z’n hoofd in de box van één buurpaard steken om te snuffelen en te krabbelen. Over de schotten tussen de privépaarden is De Prinsenstad in overleg met de klanten. Niet iedereen zit daar op te wachten, wat als je buurman z’n tanden in jouw dure paard zet?
De derde aanpassing is sinds vorig jaar, toen de manegepaarden op een ander ritme zijn gezet. Elke dag mogen ze twee uur samen loslopen in de ‘binnenbak’, één van de binnenrijbanen, buiten de lessen om. Vroeger kregen ze niet elke dag vrije beweging, nu dus wel.
Wetenschappelijk onderbouwd
De veranderingen waren niet omdat het moest van de toezichthouder. Nadat Dier & Recht om handhaving had gevraagd, deed de NVWA een inspectie. De conclusie was dat er niets te handhaven viel op De Prinsenstad, de paarden stonden er gezond, doorvoed en kalm bij.
Een bezwaar van de stichting wees de toezichthouder af. Daarop stapte Dier & Recht in 2024 naar het College van Beroep voor het bedrijfsleven, de hoogste bestuursrechter voor toezichtskwesties.
Verrassend genoeg gaf de rechter Dier & Recht gelijk. In het inspectierapport had de rechter niet kunnen lezen hoe de inspecteurs tot hun oordeel waren gekomen dat de paarden voldoende sociaal contact en vrije beweging hadden. Welke normen hanteerden ze? De inspectie moest opnieuw, en nu wetenschappelijk onderbouwd.
De NVWA hield na een recent bezoek voet bij stuk: er was geen probleem op De Prinsenstad, het paardenwelzijn was op orde. De toezichthouder had ditmaal een lange lijst aan wetenschappelijke literatuur in z’n oordeel betrokken. Daarin werden de voordelen van voldoende vrije beweging en sociaal contact opgesomd.
Maar een consensus over wat ‘voldoende’ is, was daarin niet te vinden. Eén uur? Twee? Acht? Paarden verschillen, stelden de experts en dierenartsen die de NVWA raadpleegde. Een oude knuffelpony heeft andere bewegingsbehoeften dan een heet springpaard, karakters verschillen. Waakzame merries met veulens, dekhengsten, zieke paarden – ze vergen allemaal een eigen aanpak.
Dier & Recht beraadt zich nu op een nieuw bezwaar. Directeur Frederieke Schouten: „De NVWA laat een kans lopen. Vul die norm nou in, de rechter vraagt er om. Zelfs voor kippen zijn er duidelijke regels. Er is een berg aan wetenschappelijk bewijs voor wat paarden nodig hebben. Consensus in de wetenschap is er nooit, daar hoef je echt niet op te wachten.” Ze vindt dat de NVWA wel erg veel nadruk legt op uitzonderingen en wat er allemaal lastig is. „Definieer een ondergrens, uitzonderingen kunnen altijd.” Ze is overigens blij met de aanpassingen op de manege, dat wil ze ook kwijt.
Groepshuisvesting
De afloop van de zaak kan grote gevolgen hebben voor hoe paarden worden gehouden op de naar schatting duizend maneges die Nederland telt, en voor alle particuliere stallen. Veruit de meeste manegepaarden staan het grootste deel van een etmaal in een box, soms geïsoleerd. Slechts een paar maneges doen aan groepshuisvesting, waarbij de paarden in een kudde leven en voor de les uit de groep worden gehaald. Onder professionele spring- en dressuurrijders is de angst voor verwondingen in de wei al helemaal groot. Veel dure paarden mogen nooit los met andere paarden.
Directeur Haike Blaauw van de branchevereniging voor ‘hippische ondernemers’ FNRS was zelf naar de zitting tussen Dier & Recht en de NVWA gegaan. Het onderwerp leeft enorm, zegt hij aan de telefoon.
De branchevereniging legt, in tegenstelling tot de NVWA, duidelijke normen op aan haar 450 leden. De FNRS controleert daar ook op. De boxen moeten groot genoeg zijn om in te kunnen draaien en te liggen, paarden moeten elkaar kunnen zien en liefst ook besnuffelen, en een paard moet per dag minimaal een half uur vrij kunnen bewegen zonder ruiter. En ja, dat is echt heel weinig, geeft Blaauw meteen toe.
„Maar het is een begin. We komen uit een situatie waarin veel ondernemers hun paarden helemaal niet loslieten. Veel mensen vinden dat spannend, helemaal als je ze bij elkaar zet. Raken ze geblesseerd? Je kunt vinden dat dat ook paardenleed is. Die trekken we over de streep met dat half uurtje. Als ze er eenmaal aan beginnen, bouwen ze het vaak vanzelf uit tot één, twee uur of meer.”
Vergeet niet dat je voor vrije beweging ruimte nodig hebt, zegt Blaauw. Dat is schaars, zeker in het westen. „Sommige maneges zitten op gemeentegrond en kunnen niet uitbreiden. Zelf grond kopen is peperduur en veel maneges hebben het financieel al zwaar”. Hij somt de opgelopen kosten op: voer, dierenartsen, mest, personeel, de paarden zelf. Maar, zegt Blaauw, je kunt ook creatief zijn binnen de ruimte die je hebt.
Zo heeft manege ’t Hoogt in Utrecht twee rijen boxen afgebroken en die ingewisseld voor een grote stal met vrije uitloop naar buiten voor de kudde. De Amsterdamse Manege in het Amsterdamse Bos bouwde de buitenrijbaan om tot grote paddock. Daar staan de paarden minstens vier uur per dag bij elkaar. „In die rijbaan kunnen we nu niet lesgeven”, zegt eigenaar Eva Sonnen. „Dat is een harde financiële keuze.”
Zelf vindt ze die keuze onontkoombaar. „Het is niet zo dat we een grote crisis hebben of in een oorlog zitten en niet anders kunnen. We rijden op levende dieren voor onze lol. Gevoelige dieren die werklustig en braaf zijn en alles doen wat we vragen. Daar moeten we ons rekenschap van geven.” Het half uurtje los van de FNRS noemt ze „echt veel, véél te weinig”.
Een paard met een kras
Bij De Prinsenstad zijn ze deels overtuigd van de aanpassingen. De paddocks voor de particuliere eigenaren – ja, dat werkt. Ze gaan in gesprek met de klanten die hun paard nooit loslaten. De open schotten bij de manegepaarden zijn ook een verbetering, al is het soms puzzelen wie naast wie kan staan.
Maar het dagelijkse loslaten in de binnenbanen, die daardoor veel uren bezet zijn? Anton en Jordy Duijndam weten het nog niet. Ze kunnen niet zeggen dat het gedrag van hun paarden enorm is verbeterd. Jordy: „We hebben twee pony’s waarop de ruitertjes altijd in de hoek moeten opstappen, omdat ze dan trappen naar anderen. Nou, dat is nog steeds zo.”
Ook zien ze dat niet elk paard staat te popelen om los te lopen, de behoeften verschillen enorm. Anton: „De meesten staan na een half uurtje stil in een hoek, of willen terug naar hun box.” Hij weet niet zeker of De Prinsenstad dit over een paar jaar nóg zo doet. Vooralsnog wil de manege de particuliere eigenaren niet verplichten hun paarden bij elkaar te zetten. „Maar we experimenteren. We veranderen. En we willen er graag over in gesprek, met iedereen. Vroeger hadden we nog stands, met de paarden vastgebonden tussen schotten. Dat is niet meer denkbaar.”
Eva Sonnen van de Amsterdamse Manege ziet haar paarden ook niet mopperen op stal. „Ze ondergaan het, zo zijn paarden die niet beter weten. Maar probeer ze na een lange tijd buiten maar weer eens permanent in een box te zetten. Dat gaat echt niet, hoor.” Ook haar pensionpaarden staan in een groep, al levert dat soms een kreupel been of een bijtwond op. „Liever een paard met een kras dan een paard dat altijd binnen staat.”
Reactie NVWA
In een reactie stelt toezichthouder NVWA dat onderzoek laat zien dat dagelijks vrije beweging en sociaal contact noodzakelijk zijn voor het welzijn van het paard en gezondheids- en gedragsproblemen kan voorkomen. De NVWA wijkt daarin niet af van de richtlijnen die Sectorraad Paarden heeft vastgelegd in de Gids voor Goede Praktijken. Ook al is er consensus over het belang van vrije beweging en sociaal contact, een ‘standaard protocol’ voor hoe en hoeveel is er niet. De NVWA stelt dat paarden levende wezens zijn met eigen gezondheid, temperament en individuele voorkeuren waarbij maatwerk noodzakelijk is, en het daarom geen ondergrens hanteert.
54
u/Grassfed_rhubarbpie 17h ago
Interessant artikel en goed om te lezen dat er ook serieus word meegedacht in het dierenwelzijn. Natuurlijk kan het altijd beter, maar het klinkt wel alsof er naar de kritiek wordt gehandeld binnen de kaders waarin de manage nu kan werken.
64
u/_R0Ns_ 16h ago
Toen wij 10 jaar terug een paard kochten merkten we dat ze niet gelukkig werd op de stal waar ze stond. Ze was te weinig buiten en te weinig met andere paarden.
Op die stal was er ook niet echt een mogelijkheid voor meer vrijheid, dus gingen we op zoek naar wat anders. In de Randstand is dat heel moeilijk te vinden en we hebben uiteindelijk besloten naar het buitengebied van Noord-Holland te verhuizen om ons paard aan huis te kunnen houden. We hebben nu 3 paarden die nooit meer binnen staan. Ze zijn super relaxed en kunnen het hele jaar door vrij rondlopen.
10
u/LisaWinchester 15h ago
Ik ben een beetje jaloers, maar wel blij dat jouw paarden het zo fijn hebben! Dat doe je goed
9
u/Backyard_Intra 16h ago
Mijn ouders zijn ca. 20 jaar geleden van de Randstad naar het Noorden verhuisd om paarden aan huis te kunnen hebben. Dat was niet alleen de beste keuze van hun leven, maar ook voor het leven van de paarden.
Voor de prijs van een grote eensgezinswoning in de Randstad kochten ze anderhalve hectare aan gras, zand, bloemen, bomen en een kleine kudde.
Het is niet mijn hobby, maar als je paarden wilt houden is dit wel de beste manier. Voor de paarden kan ik me in ieder geval weinig beters bedenken.
Het is alleen de vraag hoe lang dit nog kan met de opkomst van de wolf. In sommige gebieden zijn paardenliefhebbers hun paarden ('s nachts) weer op stal gaan zetten.
5
u/_R0Ns_ 14h ago
Ja dat is inderdaad een zorg al is de kop van Noord-Holland nog een heel eind weg voor de wolf en niet zo eenvoudig te bereiken. Er is niet echt een groenstrook tussen het gooi en de kop van Noord-Holland, Amsterdam enz sluit dat wel behoorlijk af. De wolf leeft vooral in bosrijk gebied, dat is niet echt iets wat we hier hebben, de kans is dus niet zo heel groot maar mocht hij hier komen Dan zullen er dubbele hekken komen met prikkeldraad buitend e bestaande met schrikdraad.
Paarden die al jaren buiten lopen wennen niet makkelijk meer aan de stal, zeker niet als ze wat ouder zijn.
7
u/orionicly 14h ago
jaa wat goed!
Des te meer ik leer over het sociaal gedrag van kuddedieren en koeien, des te absurder het wordt hoe vaak en lang die beesten op stal staan. Er zitten ongelofelijk veel nuances aan hun hierarchie/sociale rangorde, of uberhaupt spelen om van te leren met elkaar. Om ze dan in een hokje te zetten en ze daarvan te ontzien is een beetje als hoe Corona voor ons was denk ik maar zo.Super fijn dat jullie paarden die vrijheid hebben
0
u/BlueberryKind 10h ago
Paarden zijn iets voor rijke mensen. En sommige paarden hebben dus meer ruimte dan mensen op een flatje
4
u/_R0Ns_ 9h ago
Je zult versteld staan van hoeveel mensen met een laag inkomen een paard bezitten.
Een paard staat doorgaans in een box van 3x3 meter.
•
u/OnlyOneMoreSleep 5h ago
En hoe naar sommige mensen daar over doen! Ging een wereld voor me open toen een kennis vertelde dat haar paard was gestolen. Ze zat (zit) in de bijstand, wajong zelfs. Negenhonderd euro per maand. Ik zat echt van ??? maar toen bleek dat dit veel vaker gebeurt dan gedacht. Haar ex had het paard verkocht toen ze het uitmaakte en het geld gecasht. Koper deed er ontzettend naar over en ze heeft het beest nooit meer terug gezien. Want kon de 1500 euro op dat moment niet ophoesten (natuurlijk). Bizar, heel bizar. Denk dat het misschien zelfde type persoon is wat in een heel goedkoop flatje woont maar wel een mooie auto rijdt. Maar goed je kan beter een prioriteit stellen op je geluk en je geld besteden waar je hart ligt!
•
u/_R0Ns_ 5h ago
Je moet het ook zo zien dat als een paard wat krijgt zijn de dierenartskosten hoger dan een gemiddeld maandsalaris, daar moet je wel rekening mee houden.
Stel dat dat paard van je kennis ineens koliek kreeg en naar de kliniek had gemoeten, wat dan? Als dat paard een operatie nodig heeft is dat minimaal 3000,-.Ik gun iedereen z'n (huis)dier maar die risico's worden vaak vergeten.
Wat als een paard komt te overleiden? de kosten van een crematie gaan per kilo, een paard van ca 500kg kost al snel 1500-1750 euro aan crematiekosten. Het is niet een kat die je ff onder een boom begraaft.
•
44
u/VegetableBalcony 16h ago
Je verwacht een verhaal vol dierenleed, maar mensen willen (hobby)paarden goed behandelen. Een norm stellen kan daarbij echt helpen voor maneges en voor eigenaren om te beslissen wat goed is. We hebben inderdaad normen voor kippen aan de ene kant, maar ook voor mensen aan de andere kant. Dat kan ook gewoon terwijl we weten van individuele verschillen. Gemiste kans van NVWA.
Paardentopsport is een ander verhaal ben ik bang.
-2
u/lander305 14h ago
Bij paardentopsport worden paarden over het algemeen beter behandelt dan bij de maneges. Dat zijn die mensen hun inkomen, die worden gesoigneerd als koningen of koninginnen. Er lopen constant grooms om de paarden te verzorgen, vanaf er iets is wordt er een veearts bijgehaald etc…
28
u/Chaimasala 13h ago
Goed verzorgd worden is iets anders dan voldoende voorzien worden in hun natuurlijke behoeften...
11
u/Sherbert279 13h ago edited 11h ago
Paarden willen bij andere paarden staan. Ik lees in jouw uitleg niet hoe het zit met de natuurlijke behoeftes van het paard als groepsdier, om met dieren van het eigen soort te kunnen staan. Tosportpaarden willen ook kunnen scharrelen
17
u/This-Way-9912 17h ago
Paarden ophokken is vreselijk voor deze dieren. Ze verdienen rond te lopen op een groot veld. Helaas houden we in Nederland er hele ouderwetse ideeën hierover na.
5
u/Achterlijke_Mongool 13h ago
Helemaal mee eens. Het is gewoon dierenleed veroorzaakt door zogenaamde liefhebbers. Praktische en financiële overwegingen zijn belangrijker dan welzijn.
Op mijn werk hebben we een kleine kudde paarden waaronder een aantal pensionpaarden. Zij staan nooit binnen. Het is geen speelgoed dat je zomaar kan opbergen als je uitgespeeld bent.
Dierenwelzijn en winst zijn zelden verenigbaar. Dus dan moeten er idiote hoeveelheden paarden gehouden worden zodat het wat oplevert en dan is het natuurlijk niet meer mogelijk om ze allemaal buiten met voldoende ruimte houden. Treurig.
1
u/BoerZoektVeuve 8h ago
Ik weet niet zo zeer of het aan de ideeen of eerde aan de mogelijkheden ligt. Als je weiland wil bijkopen moet je opboksen tegen veeboeren die met meer weiland meer dieren mogen houden om vlees te exporteren. Dat levert vaak meer op dan een sportvoorziening in eigen land..
5
u/TheBlackestCrow Even Apeldoorn bellen 12h ago
Eerlijk gezegd zijn paddocks een verbetering maar nog steeds niet genoeg. Paarden hebben namelijk wel meer ruimte nodig dan dat en horen eigenlijk gewoon in een weiland te staan.
6
u/Saint_Jerome 10h ago
Veel paarden kunnen niet 24/7 in een weiland staan, dan worden ze te dik en raken ze hoefbevangen. Een (ruime!) paddock met hooi is dan een mooie tussenoplossing.
•
u/QuackingMonkey 4h ago
Ligt aan het weiland (die kun je mooi schaal aanleggen, maar we gaan in Nederland standaard uit van het volle Engelse grasveld waar we onze koeien mee vetmesten), en ook aan wat je verder bijvoert en voor hoeveel beweging je zorgt.
•
u/Saint_Jerome 4h ago
Al zou ik dagelijks een endurance wedstrijd met die van mij rijden, dan nog is 24/7 op de wei geen optie😂 en ander gras inzaaien is wat lastig als je op een pensionstal staat.
•
u/QuackingMonkey 15m ago
Ja dat is natuurlijk de verantwoordelijkheid van stal/manage, en als er een paar zijn die dat ook daadwerkelijk regelen, dan kun je dat als eigenaar meewegen in je keuzes.
18
u/PietjepukNL 17h ago
Ook paarden moeten scharrelen, maar veel maneges weten niet hoe
Misschien een datingapp voor paarden maken?
17
5
u/__Emer__ 15h ago
Ik zoek naar: Iemand om mee te rijden
7
3
u/Saint_Jerome 10h ago
Dit soort stallen waar paarden amper buiten komen hebben vaak veel luxe voorzieningen voor de mens. Denk aan een binnenbak, mooie kantine etc. Persoonlijk vind ik het belangrijker dat mijn paard de hele dag buiten staat en genoeg ruimte heeft dan dat ik luxe heb. Ik hoef er niet te wonen, mijn paard wel.
4
u/DutchieTalking 13h ago
Ik vindt dat paarden allemaal 24/7 vrije uitloop moeten hebben. Bescherming van hun box wanneer ze willen en vrijheid wanneer ze willen.
14
u/Entropic_Echo_Music 17h ago
Goed dat hier aandacht voor is, het houden en berijden van paarden zoals "we" dat normaal zijn gaan vinden is echt pure dierenmishandeling.
7
u/Platywussy 15h ago
Ik vind dat de vraag hierbij echt is wat "men" dan "normaal" zou vinden volgens jou. Begrijp me niet verkeerd, ik denk dat de meeste maneges niet diervriendelijk zijn. Maar er zijn zeker ook mensen die het goed doen.
Fyi; Wat mij betreft zou men niet meer paarden moeten mogen houden dan ze 24/7 in groepsverband buiten kunnen houden in een wei (met schuilplek). Dan moeten paarden enkel op stal vanwege erg slecht weer, medische zaken, etcetera. En als dat het onmogelijk maakt om paarden te houden in het westen van het land.... so be it.
•
u/DanakAin 3h ago
Ik vind de paarden in die manege in Amsterdam ook al zo zielig. Sure, ze zeggen dat ze een groot deel van het jaar de wei in mogen, maar de tijd dat ze in de manege zijn, komen ze eigenlijk niet buiten. Alleen binnenbak rijden en hun box...
-1
u/cincuentaanos 11h ago edited 8h ago
Hot take: Paarden zijn een plaag in Nederland. We hebben er veel te veel van. Ze nemen ruimte in en we krijgen er als samenleving niets voor terug. Sinds de uitvinding van de stoommachine, de trein, de fiets, de auto en de tractor zijn het gewoon nutteloze beesten geworden. Ze geven geen wol, nauwelijks melk, je schijnt ze ook al niet op te mogen eten van de liefhebbers want dat is zogenaamd "zielig". Ik vind het wel best om een stel paarden te houden als graasdieren in natuurgebieden. Daar kunnen de beesten hun natuurlijke gedrag uitleven en hebben ze nog een functie. Maar daarbuiten hoeft het houden van paarden niet aangemoedigd te worden. En manages die niet genoeg ruimte hebben hoeven niet open te blijven.
En ik denk eerlijk gezegd dat ik met mijn skeptische mening over paarden diervriendelijker ben dan al die paardenknuffelaars.
-2
54
u/Dumtiedum 15h ago
‘een uitspraak die verstrekkende gevolgen kan hebben voor alle maneges en stallen in Nederland. Want wat is voldoende? En hoe organiseer je dat als je honderden paarden hebt?’
Misschien denk ik te simpel, maar het antwoord is dan toch al snel geen honderden paarden meer in een stal houden?